Tenkis Nedir?
Miras bırakan kural olarak malvarlığı üzerinde serbestçe tasarruf edebilir. Fakat kanun koyucu miras bırakanın tasarruf hakkına bazı sınırlamalar getirmiştir. Miras bırakanın tasarruf edebileceği alan, yasal mirasçılarının saklı payları kadardır. Yani miras bırakan kendi yasal mirasçılarının saklı payları üzerinde tasarruf edemez. Fakat saklı payı ihlal edilen mirasçılar için kanun koyucu mirasçılara tenkis davası açabilme yolu getirmiştir ve kanun koyucunun amacı saklı payı olan yasal mirasçıların paylarını korumaktır. Bu hakkın mirasçılar tarafından kullanılması gerekmektedir aksi takdirde yapılan tasarruflar geçerli sayılacaktır.
Tenkis miras bırakanın iradesi ile bertaraf edilemeyen bu koruma, miras bırakanın saklı payı ihlal eden kazandırmalarının, tasarruf özgürlüğü sınırına çekilmesini sağlar. Bu nedenle tenkis talebi miras payının tamamlanması talebidir ve saklı payın yaptırımıdır. Bu talep doğrultusunda hakimin vereceği kararla, miras bırakanın yaptığı bazı kazandırıcı işlemler geçmişe etkili olarak kısmen veya tamamen iptal edilir.
Yargıtay 1. Hukuk Dairesi 2004/8060 E., 2004/11551 K., 19.10.2004 Tarihli kararında “Bilindiği üzere; tenkis (indirim) davası, miras bırakanın saklı payları zedeleyen ölüme bağlı veya sağlar arası kazandırmalarının (tebberru) yasal sınıra çekilmesini amaçlayan, öncesine etkili, yenilik doğurucu (inşai) davalardandır. Tenkis davasının dinlenebilmesi için öncelikli koşul; miras bırakanın ölüme bağlı veya sağlar arası bir kazandırma işlemi ile saklı pay sahiplerinin haklarını zedelemiş olmasıdır. Saklı payların zedelendiğinden söz edilmesi ise kazandırma konusu tereke ile kazandırma (temlik) dışı terekenin tümü ile bilinmesiyle mümkündür. Tereke miras bırakanın ölüm tarihinde bırakmış olduğu mameleki kıymetler ile, iadeye ve tenkise tabi olarak yaptığı kazandırmalardır. Bunlar terekenin aktifini oluşturur. Miras bırakanın borçları, bakmakla yükümlü olduğu kişilerin bir aylık nafakası, terekenin defterinin tutulması, mühürlenmesi, cenaze masrafları gibi giderler de pasifidir. Aktiften belirtilen borçların indirilmesi net terekeyi oluşturur. Tereke bu şekilde tespit edildikten sonra mirasın açıldığı tarihteki fiyatlara göre değerlendirilmesi yapılarak parasal olarak miktarının tespiti gerekir. (MK m. 565) Miras bırakanın Medeni Kanunun 564. maddesinde belirlenen saklı paya tecavüz edip etmediği bulunan bu rakam üzerinden hesaplanır. Tasarruf oranı aşılmış ise tasarrufun niteliğine göre icap ederse kazandırma işleminde, saklı payları zedeleme kastının bulunup bulunmadığı objektif (nesnel) ve subjektif (öznel) unsurlar dikkate alınarak belirlenmelidir. Zira tasarruf oranını aşan her kazandırmada saklı payları zedelenen kastının varlığından söz edilemez.” tenkis bu şekilde açıklanmıştır.
Konusu ve Şartları
Tenkis davasının konusu saklı payı ihlal edilmiş mirasçıların paylarının yasal sınırlara geri getirilmesi talebiyle kanunda belirtilen kimselerin açabileceği davadır. Bu davanın açılabilmesi için iki şart gereklidir. Birincisi, mirasbırakanın tasarruf özgürlüğü sınırını aşarak tasarrufta bulunması, ikincisi ise, saklı paylı mirasçının, saklı pay karşılığını alamamış olmasıdır.
Davanın Tarafları
- Davacı
TMK md. 560/1’e göre, tenkis davasını açabilecek olanlar kural olarak sadece saklı paylı mirasçılardır. Her bir saklı pay mirasçı diğerlerinden ayrı olarak bu davayı açabilir. Saklı paylı mirasçının fiil ehliyetinin olmaması durumunda, tenkis davasını kanuni temsilcisi açar. Kanuni temsilcinin dava açmayı ihmal etmesi halinde, kanuni temsilci veli veya vasilerin sorumluluğuna ilişkin hükümler çerçevesinde sorumlu olur. Dava açmayan mirasçılar tenkisten yararlanmazlar sadece davayı açan saklı paylı mirasçı için malvarlığı tenkis edilir.
Saklı paylı mirasçılar dışında tenkis davası açabilecek olanlar sadece onların alacaklılarıdır. Kanun koyucu, saklı paylı bir mirasçının, tenkis davası açarak saklı payını ihlal eden kazandırmayı istemekten, bu tutarın haczedeceği düşüncesiyle kaçınmasına karşı, alacaklıyı korumuş ve ona böyle bir hak tanımıştır.
Alacaklının tenkis davası açabilmesinin ilk şartı, alacaklıların elinde saklı paylı mirasçı hakkında aciz vesikası olmasıdır. Aciz vesikası, mirasın açıldığı tarihte alacaklıların elinde bulunmalıdır. Alacaklılar, açacakları tenkis davası ile sadece kendi tahsil edemedikleri alacakları için tenkis isteyebilirken, iflas masası, masaya giren tüm alacaklar için tenkis isteyebilir.
İkinci şart, alacaklılar ve iflas masasının, saklı paylı mirasçıya tenkis davası açması için bir süre verip, bu süre içinde borçlunun dava açmamış olmasıdır.
- Davalı
Tenkis davasının davalısı, miras bırakanın tasarruf oranını aşarak saklı payları ihlal eden ve kanuna göre tenkise tabi tutulan kazandırmaların yapıldığı kişidir. Bu kişi üçüncü bir kişi olabileceği gibi mirasçı da olabilir.
Görevli ve Yetkili Mahkeme
Tenkis davası da malvarlığına ilişkin olduğu için miras bırakanın son yerleşim yerindeki asliye hukuk mahkemesi görevli olacaktır.
Süre
TMK md. 571’e göre, “Tenkis davası açma hakkı, mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten başlayarak bir yıl ve her halde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın açılması tarihinin üzerinden on yıl geçmekle düşer. Bir tasarrufun iptali bir öncekinin yürürlüğe girmesini sağlarsa, süreler iptal kararının kesinleşmesi tarihinde işlemeye başlar.” İki farklı süre öngörülmüştür. İki süre de hukuki nitelik itibariyle hak düşürücü süredir.
Tenkis davasına ilişkin sürelerin başlaması için miras bırakanın ölümü ön şarttır. Miras bırakanın sağlığında yaptığı tasarrufları sebebiyle saklı pay ihlali gerçekleşmiş olsa dahi, miras bırakanın sağlığında bu tasarruflara karşı tenkis davası açılamaz.
Sonuçları;
Görevli ve yetkili mahkeme tarafından tenkis kararı verilmesinden sonra kazandırmanın, saklı payı ihlal eden kısmının mirasçıya geri verilmesi durumu ortaya çıkmaktadır. Türk Medeni Kanunu 566. Maddeye göre “Kendisine tenkise tabi bir kazandırma yapılmış olan kimse iyiniyetli ise, sadece mirasın geçmesi anında kazandırmadan elinde kalanı geri vermekle yükümlüdür…” denilerek geri verme yükümlüsünün iyi niyetini koruyan bir kural getirilmiştir. Mirasın açılması anında lehdarın elinde bir şey kalmamışsa geri verme yükümlülüğü de yoktur. Fakat iyi niyeti miras bırakanın ölümüne kadar korunur. Miras bırakan öldükten sonra iyiniyetle elinden çıkarsa dahi ölüm anındaki duruma göre sorumlu olmaya devam edecektir. Miras bırakanın ölümünden önce malı iyiniyetle bağışlamışsa iyi niyeti koruncaktır.
Kazandırma lehdarı, tenkis ile sorumlu olacağını bilerek iyi niyetle kazandırılan şeyin tenkis dışında kalacağını düşündüğü kısmı elden çıkarır ve tenkis miktarı öngördüğünden fazla çıkması halinde yine elinde kalanla sorumlu olur.
Tenkis Talebinden Feragat
Saklı paylı mirasçıların tenkis talebinde bulunma hakkından feragat etmesi, miras bırakan hayattayken, miras bırakanla yapılacak olan bir mirastan feragat sözleşmesi ile mümkündür. Bazı yazarlara göre bir haktan feragat edebilmek için öncelikle o hakkın doğmuş olması gerekmektedir. Bu yüzdende miras bırakan ölmeden önce yapılan feragat sözleşmesinin hükümsüz olduğu bu sözleşmenin ancak miras bırakanın ölümünden sonra sözleşmenin yapılabilmesinin mümkün olmaktadır. Mirasın açılmasından sonra mirasçı, tenkis davası açma hakkından açık veya örtülü olarak feragat edebilir.
Mirasta Saklı Paylı Mirasçı Kime Denir?
Mirasta saklı paylı mirasçılar miras bırakanın alt soyu (çocukları, torunları, torunlarının çocukları) ve eşidir. Eğer bu mirasçılar yoksa ikinci zümre olan miras bırakanın anne ve babası saklı paylı mirasçıdır. Bunun dışında saklı paylı mirasçı yoktur.
Saklı Pay Miras Oranları Nedir?
Buna göre miras bırakanın alt soyu için yasal miras paylarının ½’si, üst soyu için yasal miras paylarının ¼’ü oranında hesaplanarak saklı pay bulunur. Miras bırakanın eşi için ise, eğer miras bırakanın alt soyu ile mirasçı oluyor ise yasal miras payının ¼’ü, üst soy ile mirasçı oluyorsa yasal miras oranının ½’si ve tek başına mirasçı oluyorsa yasal miras payının ¾’ü olacak şekilde saklı pay hakkı hesaplanmaktadır.
Saklı pay oranı terekenin net değeri üzerinden hesaplanır bu nedenle tereke borçları, cenaze giderleri, tedbir masrafları, miras bırakan ile birlikte yaşayanların 3 aylık geçim gideri tereke aktifinden çıkarılır.
***
Tenkis davası oldukça karmaşık bir hukuki sürece sahip olduğundan ve hak düşürücü sürelerle sınırlandığı için herhangi bir kayıp yaşanmaması için hukuki danışmanlık alınması tavsiye edilir.