Mirasbırakanın vefatından sonra tek bir mirasçı varsa o halde kendiliğinden iktisap ve külli halefiyet ilkeleri gereği mirasbırakanın terekesi mirasçının malvarlığı üzerinde birleşir ve işler kolay bir şekilde halledilir. Fakat genelde ortaklıkta birden fazla mirasçı vardır. Bu mirasçılar da malların niteliği gereği elbirliği ile mülkiyet ile mirasa halef olurlar. Mirasın paylaşılmasına kadar geçen süreçte de mirasçılar elbirliği ortaklığı rejimine tabi tutulurlar. Elbirliği ile ortaklıkta fiili bir bölünme söz konusu değildir. Ortakların hakkı ancak malların tasfiyesi sonunda ortaya çıkabilecek olan potansiyel bir paydır.
Elbirliği ile mülkiyet Türk Medeni Kanununun 701. maddesinde şu şekilde tanımlanmıştır : Kanun veya kanunda öngörülen sözleşmeler uyarınca oluşan topluluk dolayısıyla mallara birlikte malik olanların mülkiyeti, elbirliği mülkiyetidir. Elbirliği mülkiyetinde ortakların belirlenmiş payları olmayıp her birinin hakkı, ortaklığa giren malların tamamına yaygındır
Elbirliği mülkiyetinde ortakların belirlenmiş payları olmayıp her birinin hakkı, ortaklığa giren malların tamamına yaygındır. Elbirliği ilkesine göre kanunda aksi görülmedikçe mirasçılar tek başlarına hareket edemezler. Gerek yönetim gerek tasarruf işlemleri için ortakların oybirliğiyle karar vermeleri gerekir. Sözleşmeden doğan topluluk devam ettiği sürece, paylaşma yapılamaz ve bir pay üzerinde tasarrufta bulunulamaz. Bu ortaklıkta çoğunluk kararı ile iş görülmez. Malı devretme, iyileştirme, koruma gibi eylemlerin bütün mirasçılar tarafından kabul edilerek yapılması gerekmektedir. Eğer ortaklar belli bir konuda uzlaşamazsa ortaklığı ayırmaktan başka çare kalmaz.
Miras ortaklığı elbirliği mülkiyet hükümlerine tabidir. Mirasçılardan her biri mirasın paylaşılmasını, elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesini isteyebilir. Bu davalar miras ortaklığından kaynaklanan davalardır.
Elbirliği İle Mülkiyetin Sona Ermesi
Medeni Kanunun 703. maddesinin birinci fıkrasına göre, “elbirliği ile mülkiyet, malın devri, topluluğun dağılması veya paylı mülkiyete geçilmesiyle sona erer.”.
Her ne kadar kanunda açıkça belirtilmemişse de eşyanın tümüyle yok olması, kamulaştırılması, üçüncü kişinin iyiniyetle ya da zamanaşımıyla (TMK.988-1023, 712-713,777) mülkiyet kazanması hallerinde elbirliği ile mülkiyet sona erer.
Bunların dışında ortaklar kendi aralarında anlaşarak paylaşma gerçekleştirebilir. Böyle bir durumda iradi paylaşma söz konusu olur. İradi anlaşmanın basit yazılı şekilde yapılması bile yeterlirdir. Ortaklar aralarında usule usulüne uygun bir paylaşma sözleşmesi yapmışlarsa, artık paylaşma davası açamazlar. (6. HD. 12.10.1999, E. 1999/7769 K.1999/7931)
Ortaklar paylaşmanın yapılıp yapılamayacağı veya nasıl paylaştırılacağı konusunda anlaşmazlık yaşarlarsa dava açmak suretiyle (paylaşma izaleyi-i şuyu davası) paylaştırma yapılmasını isteyebilirler. Mahkeme mümkünse öncelikle aynen paylaşma (taksim) yoluyla paylaştırma yaparak karar verecektir mümkün değilse kur’a yöntemine başvurabilir ya da aynen paylaştırma mümkün değilse İcra İflas Kanunu hükümleri çerçevesinde malı sattırıp satış tutarını payları oranında paylaştırmak şeklinde de karar kurabilir.
Biz yazımızın devamında kanunda sayılan elbirliği ile mükiyetin sona erme hallerinden elbirliği ile mülkiyetin paylı mülkiyete dönüştürülmesi talepli dava yolu ihtimalini ele alacağız.
Elbirliği Mülkiyetinin Paylı Mülkiyete Dönüştürülmesi
Doktrinde elbirliği ile mülkiyeti paylı mülkiyete dönüştürme amacıyla dava açmanın sadece miras ortaklığında mümkün olduğu kabul edilmiştir nitekim Yargıtay’ın uygulaması da bu yöndedir. El birliği ile mülkiyetin paylı mülkiyete çevrilmesini mirasçılar talep edebilir, mirasçının payını devralan üçüncü kişinin ya da onun halefinin elbirliği ile mülkiyetinin paylı mülkiyete çevrilmesini istemesi mümkün olmadığı gibi bu iş için kayyum atanmasını isteme hakkı da bulunmamaktadır. (2 HD. 16.05.2011, E. 2010/19715 K.2011/8468.)
Türk Medeni Kanunu 644. Madde “Bir mirasçı, terekeye dahil malların tamamı veya bir kısmı üzerindeki elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesi isteminde bulunduğu takdirde sulh hâkimi, diğer mirasçılara çağrıda bulunarak belirleyeceği süre içinde varsa itirazlarını bildirmeye davet eder.
Elbirliği mülkiyetinin devamını haklı kılacak bir itiraz ileri sürülmediği veya mirasçılardan biri belirlenen süre içinde paylaşma davası açmadığı takdirde, istem konusu mal üzerindeki elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesine karar verilir.
Terekeye dahil diğer hakların ve alacakların paylar oranında bölünmesi hususunda da yukarıdaki hükümler uygulanır.” Şeklinde mirasçılara bu hakkı tanır bir biçimde düzenlenmiştir.
Bu noktada Türk Medeni Kanunu’na bakmak isteyebilirsiniz.
Aynı mesele, 15.01.2009 tarihli ve 5831 sayılı Kanun ile Kadastro Kanununa eklenen Ek Madde 3’te bir kez daha düzenlenmiştir. Bu hükme göre; “Bir mirasçı, miras ortaklığından doğan elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesi isteminde bulunduğu takdirde tapu sicil müdürü, diğer mirasçılara çağrıda bulunarak belirleyeceği süre içinde varsa itirazlarını bildirmeye davet eder. Tebligat masrafları ilgilisince karşılanır. Elbirliği mülkiyetinin devamına yönelik bir itiraz ileri sürülmediği veya mirasçılardan herhangi biri belirlenen süre içinde paylaşma davası açmadığı takdirde, istem konusu taşınmaz mal üzerindeki elbirliği mülkiyeti paylı mülkiyete dönüştürülerek, hissedarlık esaslarına göre mirasçılar adına tapu kütüğüne tescil edilir.” Görüldüğü üzere, bu düzenlemede, mahkeme kararı aranmamış, mirasçılardan birinin istemi üzerine, dava dışı yolla elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesine imkân tanınmıştır. Yazımızda ise dava yoluyla elbirliği ile mülkiyeti paylı mülkiyete çevirmek üzerinde durulmuştur.
Elbirliği ile mülkiyet hakkına sahip mirasçılardan biri öncelikle paylı mülkiyete geçilmesi için istemde bulunur. Bu istem üzerine sulh hakimi diğer mirasçılara çağrıda bulunur ve kendi belirleyeceği süre içerinde mirasçıların itirazlarını kendisine bildirmesi için davet eder. Bu süre önemli bir süredir. Öncelikle paylı mülkiyete geçilmesini engelleyecek haklı bir itiraz varsa bu itiraz süre içerisinde ileri sürülmelidir. Aynı zamanda mirasçılardan biri bu süre içinde paylaşama davası açmazsa istem konusu mal üzerinde elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesine karar verilir.
Elbirliği mülkiyetinin sona ermesi terekede paylaştırma paylı mülkiyet hükümlerine göre yapılır. Türk Medeni Kanunu 703. Maddede bu konu düzenlenmiştir. “Elbirliği mülkiyeti, malın devri, topluluğun dağılması veya paylı mülkiyete geçilmesiyle sona erer. Paylaştırma, aksine bir hüküm bulunmadıkça, paylı mülkiyet hükümlerine göre yapılır”
Görevli ve yetkili Mahkeme
Görevli mahkeme sulh hukuk mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise Hukuk Muhakemeleri madde 11/1/b’ye göre ölen kişinin son yerleşim yeri mahkemesidir. Terekenin kesin paylaşımına kadar mirasçılara karşı açılacak tüm davalar kapsamına girer.
Bu davada Davacı, her bir mirasçıdır. Davalı ise diğer tüm mirasçılardır. Davanın istek kapsamı ise terekeye dâhil malların tamamı veya bir kısmı üzerindeki elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesine ilişkindir.
Yargıtay 6. Hukuk Dairesinin 2007/9267 E. 2007/9750 K. 24.09.2007 tarihli kararında paylı mülkiyete dönüştürme istemi olan davada hangi şekilde karar verilmesi hakkında şu şekilde hüküm kurmuştur; “Terekeye dahil bankadaki nakit para üzerindeki elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete çevrilmesine ilişkin davanın yapılan yargılaması sonunda mahalli mahkemece verilen ve Yargıtay’ca incelenmeksizin kesinleşmiş bulunan hükmün kanun yararına bozulması Adalet Bakanlığı’nın yazısı üzerine Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından istenilmekle dosya içindeki tüm evraklar okunup gereği görüşülüp düşünüldü:
Davacı vekili dava dilekçesinde müvekkili davacı ile davalının muris Dilek Önel’in mirasçıları olduklarını, murislerinin HSBC Etiler şubesindeki hesabında parası bulunduğunu belirterek muris Dilek Önel ( Yörük ) adına kayıtlı HSBC Etiler şubesindeki hesaplarındaki para üzerindeki elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete çevrilmesini istemiştir. Davalıya usulüne uygun dava dilekçesi tebliğ edildiği halde duruşmalara katılmamıştır.
Mahkemece davanın kabulüne muris Dilek Önel ( Yörük ) adına HSBC Etiler şubesinde bulunan hesap üzerindeki iştirak halindeki mülkiyetin mirasçılık belgesindeki payları nazara alınarak müşterek mülkiyete dönüştürülmesine karar verildiği ve hükmün temyiz edilmeksizin kesinleştiği anlaşılmıştır.
Elbirliği şeklindeki mülkiyetin paylı mülkiyete dönüştürülmesine karar verilirken hüküm fıkrasında infazda tereddüt yaratmayacak şekilde her paydaşın payının ayrı ayrı gösterilmesi gerekirken mirasçılık belgesindeki paylara atıfta bulunarak yazılı şekilde hüküm kurulması usul ve yasaya aykırı olduğundan hükmün bozulması gerekmiştir.
SONUÇ: Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının HUMK 427/6 Maddesine dayalı kanun yararına bozma isteğinin yukarda açıklanan sebeple kabulü ile hükmün sonuca etkili olmamak üzere BOZULMASINA…”
Yargıtay 6. Hukuk Dairesinin 2007/12262 E., 2007/14263 K., 25.12.2007 tarihli kararında ise Davalılara gönderilecek tebligatta davalıların süre içerisinde haklı bir itiraz sunmasını veya paylaşma davası açılmadığı takdirde elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüşeceğine dair ihtarın yapılması gerektiği aksi takdirde yapılan tebligatın geçersiz olduğu hakkında hüküm kurmuştur. “Mahalli mahkemesinden verilmiş bulunan yukarıda tarih ve numarası yazılı iştirak halindeki mülkiyetin müşterek mülkiyete çevrilmesi davasına dair karar davalılardan Uğur Kurtuluş tarafından süresi içinde temyiz edilmiş olmakla dosyadaki bütün kağıtlar okunup gereği görüşülüp düşünüldü.
Uyuşmazlık elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesi istemine ilişkindir
Mahkemece istemin kabulüne karar verilmiş,hüküm davalılardan Uğur Kurtuluş vekili tarafından temyiz edilmiştir.
Davacı, dava dilekçesinde,davacı ve davalıların müşterek murisleri Abdurrahim Kurtuluş’tan intikal eden 2200 parsel nolu taşınmaz üzerindeki elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesini istemiştir. Davalılar duruşmalara katılmadıkları gibi cevap dilekçesi de göndermemişlerdir. Mahkemece istemin kabulüne karar verilmiştir.
Türk Medeni Kanunun 644.maddesine dayalı elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesi davalarında davalılara gönderilen duruşma gününü bildirir davetiyelerde ” elbirliği mülkiyetinin devamını haklı kılacak bir itiraz ileri sürülmediği veya belirlenen süre içinde paylaşma davası açılmadığı takdirde istem konusu mal üzerindeki elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesine karar verileceğine” dair ihtarın bulunması gerekir.Davalılara gönderilen ve Medeni Kanunun 644.maddesindeki bu İhtarı içermeyen tebligatlar geçersizdir.Mahkemece, davalılara yukarıda belirtilen ihtarı içeren duruşma gününü bildirir davetiye tebliğ edilerek sonucuna göre karar verilmesi gerekirken eksik inceleme ile karar verilmesi doğru olmadığından hükmün bozulması gerekmiştir…”
Yargıtay 6. Hukuk Dairesinin 2009/3124 E., 2009/6520 K., 02.07.2009 tarihli kararında vekalet ücretinin ayrıca istenmesine gerek olmadığı hakimin diğer yargılama giderlerinde olduğu gibi mahkemece kendiliğinden hükme bağlanması gerektiği şeklinde hüküm kurmuştur. “Türk Medeni Kanunu’nun 644. maddesine dayalı elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesi davalarında karar verilirken, paydaşlara ait payların HUMK’un 388/son maddesi gereğince hüküm fıkrasında ayrı ayrı yazılması gerekir. Mirasçılık belgesine atıf yapılarak hüküm kurulması doğru değildir. Ayrıca yargılama giderlerinden olan vekalet ücretinin diğer yargılama giderlerinde olduğu gibi mahkemece kendiliğinden hükme bağlanması gerekir. Bunun için istekte bulunulması gerekmez. Nitekim 29/5/1957 tarih ve 4-16 sayılı Yargıtay içtihadı Birleştirme kararı da bu doğrultudadır. Mahkemece bu hususlar üzerinde durulmadan yazılı şekilde karar verilmesi doğru değildir…”
Davalılara Gönderilecek Tebligat Sonrası Mirasçıların Süre Içerisinde Itiraz Sunmasını Veya Paylaşma Davası Açması
Sulh Hukuk Mahkemesi, diğer mirasçılara çağrıda bulunarak belirleyeceği süre içinde varsa itirazlarını bildirmeye davet eder. Diğer mirasçılardan biri itiraz ederse mahkeme “elbirliği mülkiyetin devamını haklı kılacak bir itiraz olup olmadığını değerlendirecektir. Her itiraz davanın reddedilmesine yol açmayacak yalnızca kanunda açıkça belirtildiği üzere elbirliği mülkiyetinin devamını haklı kılacak itirazlar dikkate alınacaktır.
Mirasçılardan birinin belirlenen süre içersindde paylaşma davası açdığı takdirde, istem konusu mal üzerindeki elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesine karar verilemeyecektir.
Paylaşma Davasının Islah Yoluyla Elbirliği İle Mülkiyetin Paylı Mülkiyete Dönüştürülmesi Davasına Dönüştürülmesi
Yargıtay 14. Hukuk Dairesinin 2018/2517 E., 2019/643 K., 22.01.2019 tarihli kararında açılan paylaşma davasının ıslah yolu ile elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesi davasıan dönüştürülemeyeceğine karar vermiştir
“Davacı vekili tarafından, davalılar aleyhine 01.05.2008 gününde verilen dilekçe ile ortaklığın giderilmesi istenmiş davacı vekilince 18.06.2012 tarihli celsede ıslah yoluna gidilerek elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete çevrilmesi talebi üzerine yapılan duruşma sonunda; davanın kısmen kabulüne dair verilen 11.02.2015 günlü hükmün Yargıtayca incelenmesi davalı … vekili, davalı …, Faize, … vekili, davalı …, davalı … tarafından istenilmekle süresinde olduğu anlaşılan temyiz dilekçesinin kabulüne karar verildikten sonra dosya ve içerisindeki bütün kağıtlar incelenerek gereği düşünüldü:
K A R A R
Davacı vekili, 16 adet taşınmazdaki ortaklığın aynen taksim, olmadığı takdirde satış suretiyle giderilmesini istemiş; 18.06.2012 tarihli celsede davayı, dava konusu 16 adet taşınmazdaki elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete çevrilmesi olarak ıslah ettiğini belirtmiş; 16.09.2013 tarihli celsede ise dava konusu 80 ada 1 parsel sayılı taşınmaz yönünden davadan feragat ettiğini belirtmiştir.
Davalılar …, …, …, …, dava konusu taşınmazlardaki ortaklığın aynen taksim ya da satış suretiyle giderilmesini istediklerini belirtmişlerdir.Davalı … ise, 10.12.2014 tarihli celsede davanın reddini savunmuştur. Mahkemece, dava konusu 80 ada 1 parsel sayılı taşınmaz yönünden feragat nedeniyle davanın reddine, dava konusu diğer taşınmazlar yönünden ise davanın kabulü ile taşınmazlardaki elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete çevrilmesine karar verilmiştir. Hükmü, davalı … vekili, davalı …, Faize, … vekili, davalı …, davalı …temyiz etmişlerdir. TMK’nın 644. maddesi gereğince bir mirasçı, terekeye dahil malların tamamı veya bir kısmı üzerindeki elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesi isteminde bulunduğu takdirde sulh hakimi, diğer mirasçılara çağrıda bulunarak belirleyeceği süre içinde varsa itirazlarını bildirmeye davet eder.
Elbirliği mülkiyetinin devamını haklı kılacak bir itiraz ileri sürülmediği veya mirasçılardan biri belirlenen süre içinde paylaşma davası açmadığı takdirde, istem konusu mal üzerindeki elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesine karar verilir.
Mirasçılara gönderilecek davetiyede “belirlenen süre içinde elbirliği mülkiyetinin devamını haklı kılacak bir itiraz ileri sürülmediği veya paylaşma davası açılmadığı takdirde istem konusu mal üzerindeki elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesine karar verileceğinin” bildirilmesi zorunludur.
Öte yandan; paydaşlığın (ortaklığın) giderilmesi davaları, paylı mülkiyet veya elbirliği mülkiyetine konu taşınır veya taşınmaz mallarda paydaşlar (ortaklar) arasında mevcut birlikte mülkiyet ilişkisini sona erdirip ferdi mülkiyete geçmeyi sağlayan, iki taraflı, tarafları için benzer sonuçlar doğuran davalardır.
Somut olaya gelince; davacı vekili, dava dilekçesi ile 16 adet taşınmazdaki ortaklığın aynen taksim ya da satış suretiyle giderilmesini istediği halde 18.06.2012 tarihli celsede davasını elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete çevrilmesi olarak ıslah ettiğini belirtmiştir. HMK’nin 176 vd. maddelerinde ıslahın tahkikatın sona ermesine kadar yapılabileceği ve davasını tamamen ıslah ettiğini bildiren tarafın bu bildirimden itibaren bir hafta içinde yeni bir dava dilekçesi vermek zorunda olduğu, aksi halde ıslah hakkının kullanılmış sayılarak ıslahın hiç yapılmamış gibi davaya devam edileceği düzenlenmiştir. Ortaklığın giderilmesi davasının iki taraflı, tarafları için benzer sonuçlar doğuran dava olma özelliği ve temyiz eden davalıların cevap dilekçeleri ile dava konusu taşınmazlardaki ortaklığın aynen taksim ya da satış suretiyle giderilmesini talep ettikleri ve davanın ıslahı suretiyle taşınmazlardaki elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete çevrilmesi kararı sonrası temyiz dilekçelerinde bu istemlerini tekrarladıkları gözetildiğinde, davanın elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete çevrilmesi yönündeki ıslah talebi reddolunarak ortaklığın giderilmesi davası olarak sonuçlandırılması gerektiği düşünülmeksizin yazılı olduğu şekilde hüküm kurulması doğru görülmemiş, bu sebeple kararın bozulması gerekmiştir
SONUÇ: Yukarıda açıklanan nedenlerle davalı … vekili, davalı …, Faize, … vekili, davalı …, davalı …’ın temyiz itirazlarının kabulü ile hükmün BOZULMASINA, peşin yatırılan harcın istek halinde yatıranlara iadesine, 22.01.2019 tarihinde oy çokluğu ile karar verildi.”
***
Yukarıda detaylıca izah ettiğimiz üzere, elbirliği ile mülkiyetin sona erme halleri çeşitlidir. Tarafların mirasçı olması halinde kanun elbirliği ile mülkiyetin paylı mülkiyete dönüştürülmesini talep etme hakkı vermiştir. Ancak tarafların ve mülkiyetlerinin doğru tespit edilmesi, davanın doğru taleplerle görevli ve yetkili yerde açılması, davetiyetinin Yargıtay kararlarına uygun olarak çıkarılması ve itirazların süresinde ve haklı gerekçelerle yapılması gibi fazlaca detaylı hususlar verilecek karara etki edecektir. Yazımızda yer alan açıklamalar, ilgili mevzuatlar çerçevesinde konuyu genel hatlarıyla ele alır tarzda hazırlanmıştır. Size ve durumunuza özel detaylı bilgi için hukuk bürosuyla bağlantıya geçmenizi tavsiye ederiz.